مبارک ها و نامبارک های بخشنامه برنامه هفتم توسعه کشور
به گزارش رصد کالا، بخشنامه خط مشی ها و چارچوب کلان برنامه هفتم توسعه کشور بتاریخ ۲/۹/۱۴۰۱ از جانب رئیس جمهور ابلاغ گردیده است. با نگاهی به مفاد بخشنامه مذکور که در تنگنای زمانی تدوین بودجه ۱۴۰۲ و برنامه هفتم توسعه، توسط سازمان معظم برنامه و بودجه نگاشته و توسط رئیس جمهور ابلاغ گردیده است، میتوان به چند گزاره تحلیلی پرداخت که بعضی از منظری مبارک و بعضی از منظری نامبارک اند:
۱. امر مبارکی است که سازمان برنامه و بودجه و نگارندگان بخشنامه برنامه هفتم به پشتوانه درک و جایگاه رفیع کلان خود و مستظهر به مطالعات و اعلان های اندیشمندان، منسوخ بودن برنامه های جامع متعارف را اعلام داشته و به "قاعده گذاری" توجه رسمی نشان داده اند:
" لازم است رویکرد برنامه از «برنامه ریزی متمرکز جامع» به رویکرد «جامعیت در قاعده گذاری و تمرکز بر مسائل کلیدی» تغییر یابد."
این نوعِ نگاه، حاصل درکِ درست از برنامه های دراز مدت ۷-۵ ساله است که تابحال بدین صراحت مورد نسخ عملی قرار نگرفته بود. باید این درک صواب را به متولیان و نگارندگان متن تبریک گفت. ۲. بدون تردید پرارزش و مبارک است که برنامه نویسان و برنامه سازان، تصمیم گرفته اند از ابعاد و احجام کتاب برنامه و مجلدات برنامه بکاهند و برنامه ای کم حجم بنویسند:
"سازمان برنامه و بودجه کشور موظف است با رعایت زمان بندی، برنامه های زیر را جمع بندی و عرضه نمایند تا بعد از تصویب دولت به مجلس شورای اسلامی تقدیم شود:
- برنامه اقتصاد کلان
- برنامه عملیاتی موضوعات کلیدی (پیشران ها، چالش ها و بسترسازها)
- پیش نویس احکام قانونی" البته این که چنین سه گانه ای برای برنامه هفتم در نهایت در دالان اداری دستگاهها به تطویل و تفضیل بوروکراتیک و بخشی منجر شود، در آینده معلوم خواهد شد. ۳. مبارک تر اینکه سازمان برنامه و بودجه صریح و البته در قالب اتمسفر کلان ملی، توانسته آدرس روشنی از برخی صدمه ها اعلام نماید:
"بررسی و صدمه شناسی برنامه های شش گانه توسعه پس از انقلاب به مخاطبان می آموزد که نبود درک مشترک میان برنامه ریزان، سیاست گذاران و مجریان از مفاهیم و چاره ها، حاکمیت روش های متمرکز و غیرمشارکتی در تدوین و اجرای برنامه های توسعه، نبود سازوکار حل تعارض منافع بین بازیگران و کنشگران توسعه سرزمینی، با ثبات در نظر گرفتن شرایط و عدم توجه به سناریوهای احتمالی در آینده، نداشتن برنامه عملیاتی در پیوند با برنامه مصوب، وجود جهت گیری های بخشی، منطقه ای و محلی در تصویب برنامه ها، تکیه مفرط بر منابع دولتی و عدم توجه به ظرفیت ها و منابع داخلی و خارجی، ضعف شدید سازوکارهای نظارتی و انگیزشی، عدم توجه به نظام اصلاح و تعدیل در سیاست ها، اهداف و برنامه های اجرایی پس از نظارت و ارزیابی، کم توجهی به اسناد آمایش سرزمین، از صدمه های جدی برنامه های توسعه قبلی بوده است."
۴. نامبارک اما فراز های بعدی بخشنامه است که نشانه هایی از یک آینده روشن و مطلوب را گواهی نمی نماید. مطالعه مفادی از بخشنامه نشان داده است که نگارندگان "خط مشی ها و چارچوب کلان برنامه هفتم توسعه کشور" برای نیل به آینده، همچنان محتاط و گویی ناقادر به نگارش هستند. به نظر می رسد متن در مقام آینده نگری و آینده سازی، نسخه روشنِ بدیعی برای برون رفت (فراتر از برخی عبارات عمدتا تکراری و مسبوق به سابقه در سایر برنامه های گذشته) ندارد و این بدان مفهوم است که صدمه شناسان حاذق، در مقام درمان و بهبود نمی توانند نسخه شفابخشی اعلام نمایند!
دقیق تر این که اشاره به صدمه ها بدون برقراری یک ارتباط پیشین و پسین با زمینه ها و الزامات برون رفت، محافظه کارانه است و در نهایت می تواند یک برنامه اداری و یک مجموعه فاقد پشتوانه را شکل دهد. مصادیق این گزاره با تاملات بیشتر، روشن تر قابل تبیین است: ● نگارندگان"خط مشی ها و چارچوب کلان برنامه هفتم توسعه کشور" با کدام رویکرد یا مدل ابتکاری می خواهند "درک مشترک میان برنامه ریزان، سیاست گذاران و مجریان از مفاهیم و چاره ها" را شکل داده و اجرایی نمایند؟ ●آیا برای "حاکمیت روش های متمرکز و غیرمشارکتی در تدوین و اجرای برنامه هفتم توسعه" شیوه بدیعی خلق شده است؟ ●آیا سازوکاری برای "حل تعارض منافع بین بازیگران و کنشگران توسعه سرزمینی" در نظر گرفته شده است؟ ●برنامه هفتم برای مواجهه با صدمه "با ثبات در نظر گرفتن شرایط و عدم توجه به سناریوهای احتمالی در آینده"، چه نگاهی دارد؟ ●آیا "جهت گیری های بخشی، منطقه ای و محلی در تصویب برنامه ها" در برنامه هفتم نمود نخواهد داشت؟ آیا تصویب کنندگان برنامه تغییر کرده اند؟ آیا نقش نهاد تصویب کننده احکام برنامه(قوه مقننه) محدود و مشروط به سبب گیری های ملی شده و نمایندگان مجلس شورای اسلامی از " جهت گیری های بخشی، منطقه ای و محلی" منع شده با خواهند شد؟
●نظام منابع دولت و تنوع بخشی به منابع در برنامه هفتم چه تغییری کرده است که مقرر است از آسیب"تکیه مفرط بر منابع دولتی و عدم توجه به ظرفیت ها و منابع داخلی و خارجی" دور شویم؟ آیا برای تحقق ظرفیت های خارجی مدل نویی ابداع و اعلام شده است؟ ●"کم توجهی به اسناد آمایش سرزمین" یک صدمه است اما آیا در برنامه هفتم نهادها و بازیگران با اسناد آمایش، فعالیتهای خویش را سامان خواهند داد؟
چنین مصادیقی آشکارا نشان داده است نگارندگان بخشنامه، احیانا انتظاری اداری از برنامه دارند و چندان به اصلاحات عمیق و بهبود چشم گیر امیدوار نیستند. درصورتیکه این گونه باشد و این فرضیه در تاملات بیشتر تایید گردد، می تواند نامبارک باشد که انتظار از برنامه هفتم توسعه به یک برنامه اداری و کارمندی و یک مجموعه محتوایی و شکلی بوروکراتیک تقلیل خواهد یافت. ۵. در فرازی از بخشنامه به "راهبردهای الزامی برای دستیابی به هدف پیشرفت اقتصادی توأم با عدالت" پرداخته شده است اما روشن نیست که راهبردهای پرارزش ذیل(مندرج در متن)، چگونه در برنامه مستقر و ممیزی خواهند شد؟
●ارتقای بهره وری از راه رانت زدایی
●افزایش سرمایه گذاری خارجی در ایران
●کاهش انحصار و مداخلات دولت در اقتصاد
●حذف نهادهای ناکارآمد
●افزایش سرمایه اجتماعی
۶. بخشنامه ابلاغی فراز پرارزش و مبارکی با خود دارد آنجایی که در مقدمه متن بخشنامه آمده است:
"سه شرط مهم برای موفقیت و حصول به اهداف این برنامه، تعهد و صداقت و تلاش مخلصانه و جهادی مجموعه حاکمیت بخصوص دستگاههای اجرایی و کارگزاران نظام و دولت، همراهی و همفکری متخصصان، صاحب نظران و دانشگاهیان و اعتماد و همراهی آحاد مردم و فعالان اقتصادی است".
اما در ادامه متن و یا در چارچوب "موضوعات کلیدی"، راهبرد مشخصی برای آینده درج نشده است و روشن نیست که این شروط در آینده چگونه شکل یافته و اجرا می گردد. ۷. برخی عبارات و واژگان مندرج در بخشنامه بنظر اشاراتی فرمیک و فرمال بشمار می آیند که بنظر با مقاصد خاصی نگاشته شده اند. "تحقق بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی"، "سند تحول دولت مردمی"، " اقتصاد جهانی متأثر از جنگ روسیه و اوکراین"، " کشاکش راهبردهای غرب و شرق و بازآرایی پیمان هایی مانند ناتو و شانگهای"، همچون این اشارات فرمال بشمار می آیند. به علاوه بخشنامه ابلاغی مشحون از عبارت پردازی های آرمانی اما فاقد آینده مشخص است. تکیه بر برخی عبارات و واژگان خاص همچون "سبک زندگی اسلامی"، "توجه به فضای مجازی"، "اثربخشی رسانه ملی"، "ارتقای نظام آموزشی و پژوهشی" به چه مقصودی در این بخشنامه نگاشته شده است؟
آیا چنین نوع عبارت پردازی هایی نشان دهنده آرمانگرایی های فاقد صورت بندی دقیق و روشن در اجراء و هم استمرار روند برنامه های پیشین است؟ در شرایطی که ورود به چنین مقولاتی شکننده و واجد اقتضائات پیچیده به نظر می رسد، آیا درج چنین عباراتی به کلیشه ای بودن برنامه نمی انجامد؟ با چنین توصیفیاتی، به نظر همچنان باید در جستجوی یک پرسش کلیدی بود: آیا برنامه هفتم توسعه می تواند پاسخگوی مطالبات فوری و اولویت های مورد اجماع توسعه و تعالی کشور در ایران ۱۴۰۲ باشد؟ آیا شاخص ها و سنجه های "توسعه" در زمان پایان برنامه هفتم، نوید بخش ایرانِ ایستاده بر بلندای توسعه خواهد بود؟ *صاحبنظر در حوزه برنامه ریزی و توسعه
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب