گزارش رصد كالا؛
دوئل نانواها و دولت
رصد کالا: قیمت هر نان لواش یارانه ای بین 400 تا 500تومان است درحالی که اگرهمین نان را از سوپرمارکت خریداری کنیدحدود 900تومان خواهد شد.
به گزارش رصد کالا به نقل از مهر، تامین امنیت ملی ارتباط مستقیمی با تامین امنیت غذایی دارد بدین جهت دولت ها در تامین معیشت مردم خصوصاً در اقتصادهای ضعیف یارانه می پردازند. کمک معیشت در قالب نقدی، شبه نقد، پرداخت کالا، پرداخت عمومی و معاف از پرداخت هزینه صورت می گیرد.
«پرداخت نقدی» یکی از متداول ترین برنامه های حمایتی در جهان است که افراد حق انتخاب دارند. قسمتی از پرداخت یارانه در ایران به این شکل بوده و برمبنای دهک بندی اعلامی از طرف وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی هر ماه یارانه کمک معیشتی به حساب سرپرستان خانوار واریز می شود. حدودا در یک سال اخیر بیستم هر ماه به خانوارهای دهک های اول تا سوم مبلغ ۴۰۰ هزار تومان و خانوار دهک های چهارم تا نهم مبلغ ۳۰۰ هزار تومان پرداخت شده و ساعت ۱۲ بامدادان بیست و یکم قابل برداشت است.
نوع دیگر کمک معیشتی دولت «شبه نقد» بوده و به شکل کوپن، بن غذا و کالا صورت می گیرد. این شیوه نیز در ایران در قالب کالابرگ الکترونیک بوده که مشمول خانوارهای دهک اول تا هفتم می شود. البته دریافت یارانه به شکل شارژ کالابرگ الکترونیک اختیاری است. همین طور دولت برای تشویق مردم به دریافت کالابرگ الکترونیک مزایایی برای آن در نظر گرفته است. اگر افراد دارای کالابرگ الکترونیک، ۳۲۰ هزار تومان از ۴۰۰ هزار تومان پرداختی، خرید کنند ۸۰ هزار تومان اعتبار باقی مانده به شکل آزاد و پولی قابل برداشت است؛ ضمن این که در ادامه ۸۰ هزار تومان مبلغ اضافه تر از ۳۰۰ یا ۴۰۰ هزار تومان شارژ از طرف دولت مجدد برای سرپرستان خانوار تامین می شود.
دولت کشورهایی مانند کلمبیا، مکزیک، رومانی و.... نیز یارانه پرداختی در قالب شبه نقد می پردازند و کوپن الکترونیک در آمریکا نیز متداول می باشد. دارندگان آن می توانند به دو صورت غذایی یا نقدی یارانه را دریافت نمایند. افراد با مراجعه به فروشگاه های مجاز مایحتاج خودرا که شامل نان، غلات، میوه و سبزیجات، گوشت، ماهی، مرغ و لبنیات است را با این کارت های الکترونیک تهیه کنند.
اقلام مشمول کالابرگ الکترونیک در ایران ۱۱ قلم بوده که شامل برنج، قند و شکر، حبوبات، گوشت مرغ، گوشت قرمز منجمد، روغن مایع، ماکارونی، ماست کم چرب، شیر کم چرب، پنیر UF و تخم مرغ می شود.
اما «پرداخت کالایی» شکل دیگر پرداخت یارانه از طرف دولت به خانوارهای کم درآمده بوده که شرایط پرداخت آن با دو نوع قبل متفاوت می باشد. مصرف غذایی ناکافی به همراه خود سوءتغذیه، بیماری و حتی مرگ را دارد که برخی دولت ها با تعیین جیره غذایی، مکمل ها، برنامه غذایی مدارس و… اهتمام در پیش گیری از سوءتغذیه حاد را دارند.
«پرداخت های عمومی» دخالت دولت در سازوکارهای نرخها است مانند پرداخت یارانه به گندم، بنزین، حامل های انرژی و…. منفعت این نوع پرداخت یارانه حدودا برای تمام جامعه بوده و تمام مصرف کنندگان از آن استفاده می نمایند. در ایران خرید تضمینی ۳۲ قلم کالای اساسی همچون گندم، کلزا، چغندر قند، پنبه و… در این قالب می گنجد.
ماجرای هزار توی نان و یارانه
به گفته کارشناسان افزایش هر ۱، ۰۰۰ تومان قیمت گندم ۸ هزار میلیارد تومان بار مالی برای دولت در امتداد تامین یارانه آرد بدنبال دارد. هم اکنون (سال زراعی ۱۴۰۲-۱۴۰۱) که قیمت گندم ۱۵ هزار تومان است، آرد یارانه ای که در اختیار نانوایی های کشور قرار گرفته آرد نوع اول، گندم آن ۶۶۵ تومان بوده که باتوجه به سبوس گیری آن قیمت آرد به دست آمده از این نوع گندم بین ۸۱۰ تا ۸۲۰ تومان متغیر است. قیمت آرد با سبوس ۱۲ درصد هر کیلو ۸۱۰، با ۱۵ درصد ۸۱۵ و با ۱۸ درصد ۸۲۰ تومان است. قیمت گندم آرد نوع دوم هر کیلو ۹۰۰ تومان بوده که آرد به دست آمده از آن برای نانوایان بین ۱۲۴۰ تا ۱۲۵۰ تومان است.
در ایران نان های سنتی همچون لواش، تافتون، بربری و سنگک مشمول یارانه شده در صورتیکه در کشورهای دیگر به علت تیراژ پایین آنها قیمت آزاد داشته و برعکس نان های صنعتی یارانه دریافت می کنند.
برخی کارشناسان معتقدند یارانه نان باید به نان صنعتی اختصاص داده شود مانند کشورهای صنعتی برای اینکه نظم پذیری آنها بیشتر بوده و بهتر قابل کنترل هستند. هم اکنون نان صنعتی مانند نان تست با آرد هر کیلو ۱۶ هزار تومانی تولید و تامین می شود. هر عدد نان باگت در بازار حدودا ۱۰ هزار تومان بوده که در بعضی اقلام بالاتر است. بعضی بسته های ۴ عددی نان باگت که شبیه نان های باگت چند دهه قبل ایران دارند و برای برخی افراد شکل نوستالژی داشته به قیمت ۲۴ هزار تومان به فروش می رسد.
در ادامه بار مالی یارانه نان برای دولت باید گفت، برمبنای اطلاعات صورت مالی شرکت مادر تخصصی تجاری دولتی ایران، طی سال ۱۴۰۱ دولت با تخفیف ۸۰ درصدی قیمت آرد، حدود ۷۰ هزار میلیارد تومان زیان از محل خرید تضمینی گندم و فروش یارانه ای آن متحمل شده است.
طبق اطلاعات صورت مالی این شرکت دولتی، بهای تمام شده گندم برای شرکت مذکور بیش از ۹۰ هزار میلیارد تومان بوده که دولت آنرا کمتر از ۲۰ هزار میلیارد تومان در اختیارنانوایی ها و… برای تامین قوت غالب جامعه قرار داده است.
معاون تجاری داخلی شرکت تجاری دولتی ایران عنوان کرده سالانه بیش از ۲۰۰ هزار میلیارد تومان یارانه برای تامین گندم مورد نیاز کشور پرداخت می شود. همین طور باید گفت مصرف نان هر فرد ایرانی به صورت میانگین ۳۲۰ گرم در روز است.
سریال ادامه دار «نان های گم شده»
نان قوت غالب بوده و در فرهنگ ایرانی ۴۰ تا ۴۵ درصد انرژی روزانه هر فرد را طی ۲.۵ وعده غذایی تامین می کند و به علت اهمیت و تأثیرات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، بهداشتی و تغذیه ای آن در جامعه به عنوان یک کالای راهبردی در جایگاه نخست امنیت غذایی قرار دارد که پرداخت یارانه به آنرا نباید در قالب زیان مالی دولت دید برای اینکه تامین امنیت غذایی کشور تضمین کننده امنیت ملی آن به حساب می آید.
اما در صورتیکه دولت اهتمام در کمک به معیشت مردم دارد تعدادی از یارانه اختصاص داده شده سوءاستفاده کرده و بدنبال سود بیش از این بستر هستند.
اجرای گم شدن نان ها، سریال ادامه دار اقتصاد ایران بوده و اگر رصدی در بازار داشته باشید هر سوپرمارکت و فروشگاه مواد غذایی دارای بسته های مختلف نان از لواش تا سنگک است که دارای قیمت های متفاوتی است. این نان ها جدا از نان های صنعتی بوده که سر از فروشگاه ها در می آورد. قیمت هر نان لواش یارانه ای در استانها و شهرهای مختلف با تفاوت کمی بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ تومان است در صورتیکه اگر همین نان را از سوپر مارکت خریداری کنید حدود ۹۰۰ تومان خواهد شد. البته این عدد در بعضی فروشگاه ها به هر عدد بالای ۱، ۷۰۰ تومان هم می رسد. مشمای استفاده شده برای بسته بندی نان بین ۱۰۰۰ تا ۱، ۵۰۰ تومان قیمت گذاری می شود و در نهایت ۴ عدد نان به اضافه یک مشمع ۷ هزار تومان فروخته می شود. قیمت هر نان لواش یارانه ای در استانها و شهرهای مختلف با تفاوت کمی بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ تومان است در صورتیکه اگر همین نان را از سوپر مارکت خریداری کنید حدود ۹۰۰ تومان خواهد شد. البته این عدد در بعضی فروشگاه ها به هر عدد بالای ۱، ۷۰۰ تومان هم می رسد
در رصدی میدانی نه مغازه دار حاضر به پاسخ این پرسش بود که هر بسته نان را چند خریداری می کند که بطورمثال هر عدد ۹۰۰ تا ۱، ۷۰۰ تومان به افراد می فروشد و نه نانوا زیر بار فروش نان یارانه ای به سوپرمارکت ها خصوصاً مغازه های کوچک شد.
بررسی بازار نان آزاد تقلب دیگری را هم برملا می کند. در صورتیکه خریدار برای هر نان یارانه ای باید نرخ آزاد بپردازد (به قول فروشنده صف نایستادن و نان خواستن هزینه دارد) وزن این نان ها هم متفاوت می باشد. در حالی برای هر قطعه نان لواش باید دو برابر هزینه بپردازید که وزن برخی ۵۰ گرم بوده و بعضی دیگر ۱۲۰ گرم است.
کیش شدن هوشمندسازی در مقابل کلک های بازاری
سال گذشته بود که طرح هوشمندسازی کارت خوان های نانوایی های کشور اجرائی شد. بعد از این، نانواها ملزم شدند نان را بوسیله این کارت خوان های هوشمند فروخته و از گرفتن پول نقد از افراد اجتناب کنند. در ادامه سیداحسان خاندوزی، وزیر امور اقتصادی و دارایی در یکی از نشست های خبری خود سال قبل اعلام کرد، با اجرای اولین مرحله طرح هوشمندسازی یارانه آرد، از خروج روزانه حداقل ۵ هزار تن از ۲۱ هزار تن آرد یارانه ای توزیعی جلوگیری شده است. همین طور محمد جلال، مشاور وزیر امور هم اظهار کرد، با معادل سازی حجم آرد توزیع شده طی یک روز در نانوایی ها و مقدار نان تولید شده، مشخص شد حدود ۵ هزار تن آرد در این میان گم شده و با این حساب، با محاسبه ۱۰۰ گرم آرد برای تولید یک قرص نان لواش، حدود ۵۰ میلیون نان لواش در یک روز ناپدید می شود. این مقدار نان صرف خوراک دام و طیور، مصرف واحدهای صنفی و صنعتی در عرصه گندم و بخشی هم قاچاق می شود.
توجیه ها در پاسخ به گم شدن نان ها
در ادامه رییس پیشین اتحادیه نانوایان سنتی تهران درباره ی گم شدن آرد در نانوایی ها به مهر اظهار داشت که طبق آمار رسمی کشور هم اکنون حدود ۶ میلیون «افاغنه» در ایران سکونت دارند که آمار غیررسمی عدد بزرگ تری است. اگر اغراق نباشد سرانه مصرف آنها دو برابر ایرانیان است. بدین سان اگر هر ایرانی ۳۰۰ گرم نان مصرفی روزانه داشته باشد این عدد برای هر افغانی بین ۵۰۰ تا ۶۰۰ گرم (بیشتر از ۲ نان بربری) است. با یک محاسبه ساده به ازای این ۶ میلیون نفر و سرانه مصرف روزانه ۶۰۰ گرم حدود ۳ هزار و ۶۰۰ تن نان شده که قسمتی از آن با پول نقدی به فروش می رسد. او اظهار نمود که خیلی از این افاغنه دارای کارت بانکی نبوده و نقدی هزینه نان را می پردازند.
همچنین برخی شهروندان نیز هنگام خرید، کارت بانکی همراه نداشته یا بهر دلیلی کارت ندارند، نانوا نمی تواند از ارائه سرویس و خدمات به آنها خودداری کند.
بیژن نوروزی مقدم با اشاره به اینکه «مصرف نان صاحبان نانوایی ها و کارگران آنها» را هم باید به آمار فروش خارج از شبکه هوشمند اضافه کرد و نانواها و کارگران آنها روزانه بدون کشیدن کارت مصرف روزانه خانواده خودرا تامین می کنند.
«کمبود اوزانی کیسه های آرد» موضوع دیگری است که بگفته این فعال بازار نان به آن اشاره نمود و گفت، هنگام صدور حواله برای سهمیه هر نانوایی وزن کیسه ۴۰ کیلو گرم فاکتور می شود اما در ۹۰ درصد این کیسه ها وزن آرد کمتر است. این کیسه ها بین نیم تا یک کیلو گرم کسری داشته چونکه گندم ها برای تبدیل شدن به آرد کمی رطوبت دارند. این امر بعد از تحویل آرد، خودش را نشان میدهد.
به گفته یکی از کارشناسان حوزه غلات در صورتیکه آرد سازان باید محصولات را با رطوبت ۱۰ درصد عرضه کنند، اجازه دارند این عدد را تا ۱۴ درصد بالا برند. اما در نهایت آرد تعدادی از کارخانه ها بیش از ۱۴ درصد رطوبت دارد. بگفته وی رطوبت ۱۶ درصد آرد در نهایت خودش را در کیفیت نان نشان میدهد و امروز شاهد افت کیفی نان ها هستیم.
در حالی که آرد سازان باید محصولات را با رطوبت ۱۰ درصد عرضه کنند، اجازه دارند این عدد را تا ۱۴ درصد افزایش دهند؛ اما در نهایت آرد تعدادی از کارخانه ها بیش از ۱۴ درصد رطوبت دارد که امروز شاهد افت کیفی نان ها هستیم
نوروزی مقدم در ادامه سخنان خود درباره ی چرایی گم شدن نان ها در نانوایی ها و موضوع رطوبت آرد عنوان نمود، اگر سهمیه روزانه ۸۳ هزار نانوایی ۳۰۰ کیلو گرم باشد در حقیقت دو میلیون و ۴۰۰ هزار کیلو گرم معادل ۲ هزار و ۴۰۰ تن آرد روزانه در نانوایی های کشور توزیع می شود. اگر این عدد تقسیم بر ۴۰ کیلو گرم (وزن هر کیسه) شود حدود ۶۰۰ هزار کیسه آرد روزانه در سراسر کشور توزیع شده که به صورت میانگین نیم کیلو کسری آرد دارند. این عدد در حقیقت معادل ۳۰۰ تن می شود که عدد کوچکی نیست.
«قاچاق آرد» موضوع دیگری بود که درباره ی کاهش تولید نان باتوجه به آرد توزیع شده در میان نانوایی ها به آن اشاره می شود. رییس پیشین اتحادیه نانوایان سنتی کشور در این خصوص اظهار کرد، ۵ تن آرد گم شده ای که وزیر اقتصاد به آن اشاره کرده معادل ۱۲ میلیون بربری یا ۵۰ میلیون نان لواش می شود. اگر فردی بخواهد این مقدار آرد را از تهران به مرزهای کشور قاچاق کند، شدنی نیست. در حقیقت موضوع قاچاق را باید از شهرهای مرزی پیگیری کرد نه استانهای مرکزی که انتقال کیسه های آرد با وجود ایستگاه های پلیس شدنی نیست.
فروش خارج از صف
هوشمند شدن نانوایی ها مشخص کرده بطور قطع قسمتی از نان یارانه ای از مجرای نانوایی ها ناپدید می شود که عدد کوچکی هم نخواهد بود. به عنوان نمونه، مسعود امرالهی، مدیرکل بازرسی و نظارت بر کالاهای اساسی و محصولات کشاورزی در برنامه ای تلویزیونی از فروش غیر قانونی ۱۴ هزار قرص نان فقط در یک نانوایی آگاهی داد و گفت، از ۲۳ کارت ثابت برای خرید این تعداد نان استفاده شده بود که شناسایی گردید. مدیرکل بازرسی و نظارت بر کالاهای اساسی و محصولات کشاورزی از فروش غیر قانونی ۱۴ هزار قرص نان فقط در یک نانوایی آگاهی داد و گفت، از ۲۳ کارت ثابت برای خرید این تعداد نان استفاده شده بود
به گفته این مسؤول دولتی، اینگونه تخلفات موجب طولانی شدن صف های خرید نان شده و مردم بجای ۵ دقیقه مجبور هستند ۳۰ دقیقه در صف نانوایی منتظر خرید نان شوند، برای اینکه نانوا قسمتی از سهمیه خودرا بصورت غیرقانونی پخته و کنار می گذارد.
راه اندازی کارت خوان های هوشمند سبب شناسایی آسان تر متخلفان شده است.
نانواها و بازی با اعداد
اما یکی دیگر از ترفندهایی که شاید از برخی افراد متوجه آن شده باشند بازی با اعداد نانوایی ها است. دستگاه کارت خوان طرح هوشمندسازی نانوایی ها گزینه های مختلفی دارد که افراد را قادر می کند تا تعداد نان های مورد نیاز خودرا مشخص کرده و مبلغ آن، از کارت کسر شود.
مثالی از خرید در نانوایی های سنگک بیاوریم؛ نخست این که بدون اعلام رسمی برخی نانوایی ها نرخ نان را افزایش داده اند. به عنوان مثال در صورتیکه قیمت نان سنگک دولتی ساده باید ۳ هزار تومان و با کنجد ۴ هزار تومان باشد برخی نانواها نان سنگک را کمتر از ۵ هزار تومان نمی فروشند. دو رو کنجد، برشته و بزرگ با هر عدد ۱۰ هزار تومان به فروش می رسد.
در رصد میدانی، فردی دو نان سنگک ساده به اضافه مشمع سفارش داد. مبلغ این سفارش ۷ هزار تومان می شود. نانوا در دستگاه کارت خوان یک عدد نان ساده و نان دوم را ۴ هزار تومانی وارد کرد. بدین سان پول اضافه تری از مشتری نگرفته اما ۱، ۰۰۰ تومان پول یارانه بیش از دولت دریافت می کند در رصد میدانی خبرنگار مهر، فردی دو نان سنگک ساده به اضافه مشمع سفارش داد. مبلغ این سفارش ۷ هزار تومان می شود. نانوا برای گرفتن پول مورد نظر خود و نیز پر کردن سقف فروش نان بطور روزانه که ۱۰۰۰ عدد است (به گفته نانوا)، در دستگاه کارت خوان روی یک عدد نان ساده به مبلغ ۳ هزار تومان کلیک و نان دوم را ۴ هزار تومانی وارد کرد. بدین سان پول اضافه تری از مشتری نگرفته اما ۱، ۰۰۰ تومان بیشتر پول یارانه از دولت دریافت می کند. می توان گفت هر نانوایی در روز ۱۰۰۰ عدد فروش ندارد یا حداقل تمام روزهای هفته به این سقف نمی رسد با این ترفندها در حقیقت نانوا سقف یارانه نان را دریافت می کند به اضافه این که سود مورد انتظارش را هم دارد.
اگر فروش هر نانوایی ۱۰۰۰ عدد در روز باشد و برای هر ۱۰۰۰ عدد این مبلغ را دریافت کند چقدر نانوا پول یارانه اضافه تر از دولت دریافت می کند؟ یا در بعضی نانوایی های تافتون مشتری ۵ عدد نان سفارش می دهد اما این عدد در دستگاه کارت خوان با بازی عددی تبدیل به ۱۰ عدد می شود اما هزینه ۵ نان از مشتری گرفته شده و یارانه دریافتی از دولت برای این نانوایی بیشتر می شود.
برخی نانوایی های لواش عملاً ساعت ۱۱ بامداد به بعد تعطیل کرده و عنوان می کنند سهمیه آرد یارانه ای آنها تمام شده است. تعطیلی آنها موجب شکایت مردم شده و هم اکنون برای جلوگیری از شکایت بدون پخت نان، نانوایی تا ساعت ۱۲ ظهر باز بوده اما عملاً نانی پخت نمی گردد.
همچنین مشاهدات میدانی خبرنگار مهر نشان میدهد تعدادی از نانوایان در کنار پخت نان، انواع نان مانند قندی و محصولات دیگر را نیز ارائه کرده اما مشکل اینجاست که تعدادی از آنان برای محاسبه قیمت این نوع نان های فانتزی به اندازه ۱۰ یا ۲۰ نان یارانه ای از دستگاه هوشمند پرداخت نان یارانه ای استفاده می نمایند.
یارانه نان مقرر است تغییر کند؟
مدیر طرح هوشمندسازی کارت خوان های نانوایی های کشور از تغییر پرداخت یارانه نان آگاهی داده و گفته، در آینده نزدیک احیانا در یک تا دو هفته آتی مقرر است هر نانوا به میزان فروش خود از دولت یارانه دریافت کند.
کوروش نجم آبادی اعلام نموده، هم اکنون ۷۶ هزار و ۶۴۰ دستگاه هوشمند پروژه نان در نانوایی ها نصب شده و برخی از دستگاهها نیز پشتیبان هستند که بوسیله خط تلفن ارتباط برقرار می کنند. این مساله گامی در راه توزیع عادلانه یارانه ها و جلوگیری از قاچاق و فروش آرد خارج از شبکه بود. همین طور در طرح به وجود آمده برای شفافیت فروش نان، اطلاعات نان فروخته شده، آرد مصرفی و… را می توان روی دستگاه هوشمند خود (نانوایان) مشاهده کرد. مقرر است در آینده ای نزدیک هر نانوا به میزان فروش خود از دولت یارانه دریافت کند
او ادامه داد که مقرر است هر نانوا به میزان فروش خود از دولت یارانه دریافت کند بطوریکه نانوایان بدانند که این دستگاه با یک نرم افزار اندرویدی میزان دقیق فروش نان و حتی نوع نان در نانوایی را به دقت ثبت و رصد می کند.
سخن پایانی
حال باید دید در ادامه تصمیم دولت برای جلوگیری از خروج آرد و نان یارانه ای خارج از شبکه نانوایی ها چیست؟ آیا دستگاه های هوشمند فعلی ارتقا پیدا کرده و ترفندهای فعلی را خنثی خواهد کرد؟ به نظر می آید بیش از هزینه کرد در این بخش باید روی موضوع اخلاق و البته بهبود وضعیت اقتصادی کشور، فکری اساسی کرد.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب